عبدالحمید مبارز روزنامه نگار و پژوهشگر می‌گوید: "نویسنده سراج‌التواریخ در حقیقت یک وقایع‌نگار بود. واقعیت‌ها را به صورت عینی یادداشت می‌کرد و می‌نوشت، چنانکه حالا ما همه این وقایع را در جلد اول، دوم و سوم می‌بینیم. چون این وقایع واقعیت‌هایی بود که سلطنت وقت از نشر آن خودداری کرد و جلد سوم آن نابود شد."...
صد سال پس از نگارش سراج‌التواریخ، یکی از مهم‌ترین منابع تاریخ معاصر افغانستان، مجموعه کامل این کتاب برای نخستین بار در دسترس عموم قرار گرفته است.
این کتاب را فیض‌محمد کاتب، منشی دربار امیر عبدالرحمان به دستور و به نام پسر او، امیر حبیب‌الله ملقب به "سراج الملت والدین"، نوشته که اطلاعات مندرج در آن از لحاظ حجم و اعتبار درباره تحولات دوره سلطنت این دو امیر کمنظیر است.
جلد اول و دوم این کتاب حاوی تاریخ افغانستان در دوره سدوزاییها و محمدزایی‌ها (۱۲۹۷-۱۱۶۰ قمری) است که در سال ۱۳۳۱ قمری (۱۲۹۱ خورشیدی) منتشر شد، اما جلد سوم که به شرح تحولات دوره سلطنت امیر عبدالرحمان می‌پردازد، در سال ۱۳۳۳ قمری به دستور امیر حبیب‌الله خان در چاپخانه نابود شد.
جلد چهارم سراج‌التواریخ تحولات دوره سلطنت امیر حبیب‌الله را در بردارد که کار نگارش آن در زمان سلطنت امان‌الله خان در ۱۳۴۴ قمری به پایان رسید، اما اجازه چاپ نیافت. این بخش کتاب تابستان امسال از سوی انتشارات امیری در چهار مجلد کلیکمنتشر شد.
سانسور
سه جلد اول این کتاب تحت نظر مستقیم امیر حبیب‌الله خان و منشیان برجسته و شماری از مقام‌های ارشد حکومت او نوشته شد. بخشی از نظارت و سانسوری که بر کار کاتب اعمال می‌شد، در
کلیکنسخه قلمی این کتاب دیده می‌شود. حذف و افزایش مطالب، حاشیه پردازی‌ها و در نهایت تایید پادشاه در این نسخه به گفتگوی جالبی بین نویسنده و پادشاه و منشی‌هایش می‌ماند.
به نوشته خود کاتب، دست کم دوبار مقام‌های ارشد حکومتی از جمله محمود طرزی و قاضی سعدالدین خان، قاضیالقضات تلاش کردند که کاتب را از نوشتن این کتاب بازدارند و این مسئولیت را خود به عهده گیرند. اما پس از آن که امیر حبیب‌الله استدلال آنها و دفاعیه کاتب را شخصاً شنید، ادعای این دو مقام را رد کرد.
کاتب در این بخش کتابش استبداد مرگبار امیر عبدالرحمان و به ویژه قتل عام، کوچ اجباری و فروش بخشی از جمعیت قوم هزاره به عنوان برده را با زیرکی تمام نوشت و به تایید پسرش امیر حبیب‌الله خان رساند، اما سرانجام امیر متوجه این امر شد و زمانی که جلد سوم سراج‌التواریخ در چاپخانه بود، دستور نابودی آن را صادر کرد، ولی چند نسخه آن سالم ماند که هنوز هم موجود است.
عبدالحمید مبارز روزنامه نگار و پژوهشگر می‌گوید: "نویسنده سراج‌التواریخ در حقیقت یک وقایع‌نگار بود. واقعیت‌ها را به صورت عینی یادداشت می‌کرد و می‌نوشت، چنانکه حالا ما همه این وقایع را در جلد اول، دوم و سوم می‌بینیم. چون این وقایع واقعیت‌هایی بود که سلطنت وقت از نشر آن خودداری کرد و جلد سوم آن نابود شد."
چاپ جدید
برای دهها سال هیچ دولتی در افغانستان با چاپ مجموعه کامل سراج‌التواریخ موافقت نکرد.
پس از تلاش شماری از فرهنگیان برای دستیابی به اصل و دست‌نوشت این کتاب، حکومت در سال ۱۹۷۹ میلادی نسخه‌های خطی این کتاب به قلم خود کاتب را همراه با تذکرة‌الانقلاب و شماری از اسناد تاریخی دیگر خرید و در آرشیو ملی بایگانی کرد.
با توجه به همین نسخه‌های اصلی و نسخه چاپ دارالسلطنه کابل، فرصت آمادهسازی آثار کاتب برای چاپ فراهم شد و اخیراً انتشارات عرفان اقدام به انتشار متن کامل سه جلد اول سراج‌التواریخ کرد.
محمدابراهیم شریعتی مدیر این موسسه در یادداشتی در چاپ جدید این کتاب نوشته: "این چاپ کتاب حرف به حرف با نسخه چاپی مطبعه حروفی دارالسلطنه کابل مطابقت داده شده و در ضمن با نسخه دست‌خط مولف نیز مقابله شده است. مطالبی که قبلاً توسط امیر حبیب‌الله خان و دیگر سانسورچیان حذف شده بود، در محل آن در بین قلاب گذاشته شد."
آقای شریعتی همچنین در گفتگویی با بیبیسی گفت: "این کتاب به کوشش خود من به چاپ رسیده، از همکارانی که در سال‌های بسیار طولان با من همکار بوده‌اند، عمدهترین کار را جناب آقای دکتر عبدالحسین مهدوی، استاد سرور دانش و استاد محمدمهدی مختار انجام دادهاند. صفحه‌آرایی و فهرست کتاب کلاً کار محمدکاظم کاظمی است."
با این حال، به جز یادداشت ناشر، هیچ توضیحی به قلم هیچ یک از این افراد درباره چاپ این کتاب دیده نمی‌شود.
محمدسرور مولایی پژوهشگر و استاد دانشگاه که جلد چهارم سراج‌التواریخ را ویرایش کرده، درباره اهمیت این کتاب می‌گوید: "تمام مطالبی که ملا فیض محمد کاتب در کنار هم گذاشته، همگی مستند و از منابع اصلی خزانه دولتی افغانستان استخراج شده است. آنچه را این کتاب به دست می‌دهد، همگی حقایق مطلق است که در هیچ منبع دیگری پیدا نمی‌شود."
او افزود: "هیچ محققی در مسایل مردم‌شناسی، جامعه‌شناسی و حتی مدنیت جدید افغانستان نمی‌تواند تحقیقی انجام دهد، مگر این که به منبعی استوار که عبارت از سراج‌التواریخ باشد، مراجعه کند."
با چاپ جلدهای اول تا سوم سراج‌التواریخ، برای نخستین بار متن چهارجلدی آن از سوی دو ناشر در دسترس همگان قرار گرفته و زمینه نقد و تحلیل تحولات این دوره و تحقیقات گسترده دیگر درباره این تحولات را فراهم کرده، اما هنوز این کتاب به صورت یک دست چاپ نشده است.
نوعیت کاغذ و شیوه صفحه‌آرایی و حروفچینی مورد استفاده هر دو ناشر حجم کتاب را تا حدی بزرگ کرده، به طوری که حالا این چهار جلد در هفت مجلد وارد بازار شده است.
نام کتاب: سراج‌التواریخ
نویسنه: ملا فیض‌محمد کاتب هزاره
به کوشش محمدابراهیم شریعتی
طرح جلد: باسم‌الرسام
صفحه‌آرایی: محمدکاظم کاظمی
ناشر: عرفان
شمارگان: ۷۰۰۰ نسخه
قیمت دوره سه جلدی: ۱۱۰۰۰۰ تومان/۳۳۰۰ افغانی
مشخصات ظاهری: ج ۱و ۲: ۹۸۳ ص، ج ۱/۳: ۱۱۶۷ص، ج ۲/۳: ۱۱۸۳ص
منبع: بی بی سی
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر