سوزن دوزی هزارگی

طرح های مورد استفادۀ سوزن دوزی مردم هزاره بیشتر به صورت هندسی است و برای تجسم بخشیدن به آن ها از رنگ‌های شاد استفاده می‌کنند که رنگ نارنجی روشن و قرمز به بقیه رنگ‌ها غلبه دارد. جزئیات طرح را بیشتر سبز و سفید و سیاه و قهوه‌ای تشکیل می‌دهد. نمونه‌هایی از انواع نقوش هندسی را در سوزن دوزی‌ها می‌توانید مشاهده کنید. دکتر حفظ الله شریعتی ------فرهنگی یکی از ظریف‌ترين هنر‌های دستی زنان هزاره ...

یکی از ظریف‌ترین هنر‌های دستی زنان هزاره سوزن دوزی است که طی آن تمام یا قسمت اعظم پارچه از کوک و بخیه‌های رنگین پوشیده می شود. سوزن دوزی، قلاب دوزی، ملیله دوزی، خامگ دوزی، پته دوزی و دیگر انواع سوزن دوزی هزارگی از صنایع دستی مهم هزارگی اند. این صنعت دست هزارگی به طرز زیبا و تحسین برانگیزی توسط زنان و دختران جوان تولید می‌گردد. در مورد سابقه‌ی تاریخی این دوخت متاسفانه اطلاع چندان زیادی در دست نیست و آن چه که مسلم است این است که این دوخت از صد‌ها سال قبل تقریبا در میان مردم هزاره رایج بوده است. بر اساس شواهدی از دوره ی غزنویان و به خصوص دوره ی تیموری این هنر در هزارستان از رواج کامل بر خوردار بوده است. آثار به دست آمده از خاکریز جاغوری گواه بر این باور است.

طرح های مورد استفادۀ سوزن دوزی مردم هزاره بیشتر به صورت هندسی است و برای تجسم بخشیدن به آن ها از رنگ‌های شاد استفاده می‌کنند که رنگ نارنجی روشن و قرمز به بقیه رنگ‌ها غلبه دارد. جزئیات طرح را بیشتر سبز و سفید و سیاه و قهوه‌ای تشکیل می‌دهد. نمونه‌هایی از انواع نقوش هندسی را در سوزن دوزی‌ها می‌توانید مشاهده کنید. همین‌طور سوزن دوز نقوشی را به کار می‌برد، بدون اینکه قبلا طرحی برای آنان ایجاد کند. این نقش‌ها را با نهایت ظرافت برروی پارچه می آورد. برای ایجاد نقش بیشتر سعی می‌شود از عناصر بی جان طبیعت استفاده شود تا نقش هایی مانند نقش انسان و حیوان. به طور کلی نقوشی که به کارگرفته می‌شوند عبارتند از یک: نقش های انسانی: از این نقش ها در هنرسوزن دوزی کمتر استفاده می‌شود.

دو: نقش های حیوانی: که برگرفته از انواع حیوانات است. این حیوانات ممکن است در اطراف و خود منطقه وجود داشته باشد یا مانند نقش حیوانات مثل طاووس برگرفته از ذهن فرد باشد.

سه دیگر: نقش های گیاهی: در این نوع نقش‌ها از انواع گل ها و درختان استفاده می‌شود.

انواع طرح ها

 یک: طرح‌های تاری: سه تاری، چهارتاری، شش تاری، هفت تاری و ده تاری.

 دو دیگر: طرح‌های گل و طرح‌های حاشیه یا اطراف گل.

سه دیگر: حیوانات اهلی و وحشی مانند اسب، شتر، مرغ، خروس، بز، پلنگ، شیر، آهو و… و همین‌طور انواع پرندگان.

انواع فراورده‌های سوزن دوزی

انواع فراورده‌های سوزن دوزی را می‌توان چنین ذکر کرد:

یک: قطعات تزیینی جامه زنان که خود چهارقسمت است.

پیش سینه و یخن کشیده

 زنان هزاره پیش سینه را هم برای مردان می دوزند و هم زنان و دختران. برای این کار نخست روی سینه ی لباس، یک لوزی  طراحی می کنند، پس از آن با شکل های هندسی، مربع و مستطل درون آن را پر می کنند. پیش سینه را بیشتر با نخ سپید نایلونی می دوزند. اگرچند با نخ های استرج هم پیش سینه دوخته می شود.

پیش سینه ی مردان را بیشتر(یخن کشیده) می گویند.

یخن قاق

 یخن قاق در زیر پیش سینه(یخن کشیده و دوخته) قرارمی‌گیرد و تا نزدیک دامن ادامه دارد. طول آن تقریبا ۶۵ سانتیمتر است که قسمت بالای دوخته شده ی آن به صورت مثلث است و بیشترین مقدار آن به شکل مستطیل است.

 سرآستین

سر آستین  در دو قطعه فراهم می‌شود. این بخش‌ها زینت بخش سرآستین زنان و دختران است.

دهن ایزار

دهن ایزار همانند سرآستین است اما تفاوتی که با هم دارند این است برای دهن شلوار دوخته می‌شود.

دستمال

در هزارستان انواع دستمال دستی سوزن دوزی می‌شود که بیشتر در عروسی‌ها کاربرد دارند.

پوش مور(مهر) و پوش آیینه

زنان و دختران هزاره برای مهر، آیینه، قلم، موبایل پوش درست می کنند که بیشتر با نخ استرج دوخته می شوند. برای این کار نخست به اندازه ی مهر، آیینه های جیبی، قلم و موبایل پارچه را برش می زنند و از یک طرف آن شروع به دوختن می کنند. وقتی پوش های مورد نظر دوخته شد، دور آن پولک دوزی می کنند و با گلگ پیوند می دهند.

 نوارهای سوزن دوزی شده یکی دیگراز انواع فراورده‌های سوزن دوزی هزاره‌ها است که بیشتر برای تزیین لبه چادر، لبه پایین دامن و… به کار برده می‌شود.

کلاه چهار ترک

کلاه چهار ترک از چهار تکه پارچه ی سپید یا رنگی ساخته می شد. برخی از این کلاه ها ساده بود و بدون کدام طرح تهیه می گردید. برخی دیگر با دست دوخته می شد و سوزن دوزی آن ساده و آسان بود. کلاه چهارترک را بیشتر پیرمردان سر می کردند.

کلاه خلقی

کلاه خلقی دارای رنگ های گوناگون بود که تنوع رنگ در آن بستگی به مقدار نخ رنگی داشت که در آن به کار می رفت. این کلاه با سوزن دوخته می شد. کلاه خلقی با نخ استرج بسیار معروف بود. طرح های کلاه خلقی بیشتر مثلثی، لوزی و در وسط کولاه مربعی و دایره یی بود. این کلاه را بیشتر جوانان سر می کردند. پسین ها در دوران حاکمیت کمونیست های افغانستانی(خلقی) ها این کلاه، به کلاه خلقی معروف شد. زیرا این کلاه مانند پرچم خلقی ها بیشتر سرخ(قرمز) رنگ بود.

کلاه ارقچین(عرق چین)

کولاه ارقچی(عرقچین) با نخ نایلونی سفید دوخته می شد. زمینه ی این کلاه پارچه ی سفید رنگی بود که به آن(تفته) می گفتند. زنان و دختران جوان و نوجوان با سوزن این کلاه بسیار زیبا و ظریف را به مدت یک ماه تا دوماه می دوختند. کولاه عرق چین را همه مردان سر می کردند.

 جاجیم دوزی

زنان هزاره با سرهم کردن تکه پارچه های چند رنگ، ججیم(جاجیم) درست می کنند. معروف ترین جاجیم هزارگی قورمایی(خرمایی رنگ) است که بیشتر از صد تکه است. هرچه تکه های رنگارنگ بیشتر باشد، جاجیم ها قورمایی تر اند. نوع دیگر جاجیم هزارگی چهل تکه است که بسیار ظریف و زیبا دوخته می شود. هزاره ها از جاجیم برای گستردنی(فرش) و پوشاندن وسایل خانه استفاده می کنند. جاجیم ها را با نخ و سوزن می دوزند و مانند لحاف دوخته می شوند.

سنگ تراشی و حکاکی روی سنگ

فیروزه- مرمر- یشم  و مانند آن ها را هزاره ها پس تراشیدن به شکل های مختلف در می آورند و از آن ها صنایع دستی درست می کنند. مردم هزاره با تراشیدن سنگ یشم از آن قوطی نسوار، بتال(کاسه ی سنگی) تشت خمیر، چراغ سنگی، سیرکوی(کوبه) برای خرد کردن نان پتیر، ظرف ریخت گری دارو() ظرف ریخت گری گلوله های تفنگ سربی، ظرف دارو سازی پزشکی و مانند آن می سازند. هزاره ها طریقه ی استفاده از سنگ های قیمتی را به درستی می دانند. آنان از سنگ های قیمتی که در هزارستان یافت می شوند و یا از جای دیگر می آورند؛ انگشتر، دست بند، انواع وسایل آرایش زنانه، گردن بند، آویزه های گوش و بناگوش، خال بینی، گوشواره، تاج عروس- پیکی، پیشانه بند، بالی، سلسله و مانند آن ها می سازند.

چراغ سنگی

هزاره ها با تراشیدن سنگ یشم و سنگ های معمولی چراغ سنگی درست می کردند. برای این کار نخست میان سنگ را خالی(تهی) می کردند و مقداری تیل وطنی مانند روغن بادام و شرشم در آن می ریختند. سپس فتیله ای در  میان و یا گوشه ای آن جا می گذاشتند و روشن می کردند. چراغ سنگی در هزارستان اکنون برافتاده است اما از کهن ترین وسیله ی روشنایی هزارگی است.

حصیر بافی

چیغ

زیرانداز، انـواع سبد، چیغ بافی نمونه های از حصیر بافی هزارگی اند که بیشتر کاربرد خانگی دارند. هزاره ها از گیاه نی کوهی و اهلی و گیاه لوخ حصیر- چیغ می بافند. برای این کار نی ها را به صورت عمودی استوار نگه می دارند، از وسط آن ها نخ های پشمی را رد می کنند و به صورت شلکی می بافند. مردم هزاره از چیغ برای خانه سازی و خانه های نیی (کوته) آلاچیق استفاده می کنند.

چیله

چیله را مانند چیغ می بافند با این تفاوت که در آن به جای نخ پشمی از ترکه های درخت بید، سپیدار، ارر، توت و مانند آن استفاده می کنند. برای این کار نخست دو چوب بزرگ را در  دو طرف به صورت موازی روی زمین به اندازه ی یک متر تا دو متر جا می گذارند. سپس از پایین با بافیدن، خم کردن و تا کردن ترکه ها میان هم دیگر، چیله را بالا می برند و چیغ چیله ای می سازند.

سبد بافی

هزاره ها بیشتر از ترکه های درخت بید، توت، ارر، سپیدار و مانند آن سبد می بافند. برای این کار نخست یک دایره از ترکه های خم شده ی درخت درست می کنند و سپس آن را ادامه می دهند تا سبد درست شود. در پایان آخرین ترکه را به داخل سبد تا می کنند و سر آن را می برند، و سبد را درست می کنند. سبد تال الترغینه از بهترین نوع سبد هزارگی است که در داخل و خارج کشور به فروش می رسد. مردم از سبد برای گردآوری علوفه و میوه های خوردنی و مانند آن استفاده می کنند.

فرآورده های پوست و چرم

پوستین، کلاه پوستی، چارق از صنایع دستی هزارگی اند که از چرم حیوانات ساخته می شوند.

کفش

پوشش پای هزاره ها را ساده است. مهمترین صنایع دستی هزارگی در فرآورده های پوست و چرم کرو، چارق، کیرو، چاموش و چپلی است.

هزاره ها پوست حیوانات حلال گوشت را با احتیاط از گوشت آن جدا می کردند. وقتی پوست سالم به دست می آمد، از آن مشک می ساختند. اگر پوست اضافه داشتند، نخست آن را نمک می زدند تا آب آن گرفته شود، بعد به فروش می رساندند. اما اگر می خواستند از آن پوست بسازند، نخست پوست را به مدت چهل شبانه روز در داخل خاگستر می گذاشتند تا موهایش برود و آماده دباغی شود. در این مدت چندین بار خاگستر آن را عوض می کردند. پوست آماده را که موهایش با کاردک کنده شده است، در ظرف مسی یا گلی می انداختند. این هنر را (خوراو) دباغی می گفتند. پوست باید چند روز در خوراو می ماند، تا آماده می شد. این مرحله را شیرین کردن پوست می نامیدند. در این مرحله پوست خود را جمع و ضخیم می ساخت و به مقاومت آن افزوده می شد. اگر بعد از دو روز پوست خوب رنگ می گرفت آن را قاغ(قاق) می گفتند. برای این کار پوست را در هوای سرد قرار می دادند. وقتی پوست دباغی می شد و رنگ می گرفت، آن را خشک می کردند و از آن چرم می ساختند. دباغ گران هزاره می کوشیدند تا فرایند دباغی پیش از ماه حوت ختم  شود، زیرا در ماه حوت آب را یخ نمی زد و پوست خوب قاق نمی شد. پوست قاق پیش از ماه حوت مقاومت زیادتر از دیگر پوست ها داشت. هزاره ها پوست قاق را خوب می مالید تا نرم می شد. و برای چاموش و چارق سازی آماده می گردید.

ابزار دباغی هزاره ها بسیار ساده و طبیعی است. تشت دباغی بیشتر از گل رس است و رنگ آن از ریشه ی درخت زردالو و درختچه ی قرغینه. پوست دباغی شده ی هزارگی بسیار خوش رنگ و زیباست. کفش های که از این پوست ساخته می شود، کم نظیر اند.

چارق و سوگول

هزاره ها از پوست دباغی نشده کفش زیبایی می سازند که به آن چارق می گویند. چارق مانند کفش های معمولی است، با این تفاوت که تمام آن از چرم است. کفی، تلی، بدنه ی چارق از چرم خالص است. بدنه ی چارق یک لایه و کفی آن چهار لایه است که ضخیم تر از بدنه ی آن ساخته می شود.

 عبدالخالق آزاد در باره ساخت چارق و سوگول هزارگی چنین می نویسد: چارق و سوگول پای پوش عام و معمول مردم بود، تهیه آن در مقایسه با چاموش به وقت کم و امکانات اندک ضرورت داشت. اساس چارق و سوگول را پوست بز، پوست سرگاو و پوست شتر تشکیل می داد. برای تهیه چارق وسوگول پوست را پخته نمی کردند، بلکه ازپوست خام پای پوش می ساختند. طرف صاف پوست را به طرف برون و سمت موی دار و پشم دار آن را به طرف درون و در تماس با با پا عیار می ساختند. از همان پوست تسمه کشیده و به وسیله ی دروش (درفش)، پس از آن که پوست مذکور را بروی هم قرار می دادند، کناره به کناره می دوختند. در ناحیه بالایی کفش چند سوراخ روی ساق ایجاد کرده و بعد از آن که چارق را می پوشیدند، توسط تسمه چرمین آن را بسته و به پای شان محکم می نمودند.(همان ص۶)

چاموش

چاموش گونه ای ازپای پوش مردم هزاره است. این کفش چرمی را بیشتر خان ها و پولداران هزاره می پوشیدند. عبدالخالق آزاد مراحل ساخت چاموش را در ماهنامه ی پاتو چنین توضیح می دهد: مراحل تهیه چاموش از اندازه گیری پای فرد مورد نظر آغاز می گردید، ابتدا کف پای را از همان پوست به شکل چند قاطبه برش کرده و آن را با الیاف بته گیت روی هم می دوختند. پاره، پارچه های پوست و بقایای تل و کف پای پوش را جمع و با آن تار روی هم دوخته و از آن پاشنه می ساختند. گیاه گیت یک نوع گیاه کوتاه قد و دارای ریشه طولانی همانند ریشه خار در زمین فرو می رفت، تار مذکور را از تابیدن ریشه آن گیاه همانند تا انساج حیوانات تهیه می نمودند. بعد از آن که کار دوخت کف و پاشنه ختم می گردید از همان پوست گاو به اندازه کف پا روی آن همانند موزه با ساق بلند، آن چرم را برش و آن را باهمین تار مقاوم روی کف با مهارت تمام می دوختند. بند چاموش را از همان پوست به شکل تسمه می ساختند. به اندازه معین هر دو طرف ساق را سوراخ و آن تسمه را از درون آن گذرانده و توسط آن چاموش را بعد از پوشیدن روی پا محکم می بستند. بدین طریق یک جفت پای پوش اشرافی به دست می آمد.

چپلی(دم پایی)

هزاره ها برای ساختن چبلی که به آن (کروبن) می گویند، روی ته کفش صنعتی و یا لاستیک موتر(ماشین) چند بریده ی نازک و پهن چرم را تا می کنند و با میخ به لاستیک می کوبند. سپس برای آن پیش بند(جا انگشتی) درست می کنند. چپلی هزارگی هنوز در بین هزاره ها با وجود چپلی های جدید طرفدارانی زیادی دارد.

کیرو

کیرو همان چپلی است با این تفاوت که کفی آن از چوب درست می شود. برای این کار نخست دو تکه چوب آماده می شود و کیرودوز چوب را با دقت تمام می تراشد و به شکل تلی(کفی) دم پایی در می آورد. سپس چند بریده ی نازک و پهن چرم را تا می کند و با میخ به لاستیک می کوبد. پس از آن برای کیرو پیش بند(جا انگشتی) درست می کنند. کیرو از کهن ترین کفش های هزارگی است. نشان از روزگاری دارد که هزاره ها از ابتدایی ترین امکانات برای زندگی کردن و زنده ماندن استفاده می کردند. کیرو را بیشتر زنان می پوشیدند. مردان بسیار کم از کیرو استفاده می کردند.

عبدالخالق آزاد مراحل ساخت کیرو را در ماهنامه ی پاتو چنین توضیح می دهد: در زمستان ها معمولا کیرو(نعلین چوبی) به حیث پای پوش مورد استفاده قرار می گرفتند. کیرو عبارت از یک تخته چوب نازوک و دو پای پایه بود که در ناحیه جلوی آن یک سوراخ توسط برمه ایجاد می گردید. (پایه) پای ها توسط میخ چوبی که قبلا به وسیله برمه شکاف شده بود با تخته کف پا محکم می گردید. دو بند که یکی از میان انگشت کلان پا و انگشت کنار آن می گذشت درون شکاف جلوی، توسط فانه و یا میخ چوبی محکم می شد. بند دومی از بین بند جلوی گذشته و از پشت پا گذشته و در ناحیه هر دو کناره ی تخته چوب کف پا و یا در وسط آن توسط میخ آهنی و میخ چوبی داخل شکاف وسط تخته محکم می گردید. معمولا کیرو را پای پوش دو بنده یاد می کرد. کیرو ساختمان نهایت ساده داشته است و ترکیب آن متشکل از چوب و پوست پخته ی حیوانات بوده است.(همان ص ۶)

پوستین

هزاره با پوست دباغی نشده ای گاو، بز و گوسفند پوستین درست می کنند. پوستین مانند کت دوخته می شود با این تفاوت که نخ پوستین، تسمه های از چرم خام و پخته است. سوزن پوستین دوزی کلان تر از سوزن های معمولی است که به آن تیبنه می گویند. برخی از پوستین دوزان به جای تیبنه از جاتی که کلان تز از تیبنه است استفاده می کنند. در برخی از مناطق هزارستان از پوست گرگ و دیگر حیوانات درنده پوستین درست می کنند که بسیار زیبا و گران است. این پوستین ها از دور به شکل حیوانات درنده معلوم می شوند که ترسناک به نظر می آید. در گذشته های نه چندان دور گماشتگان حاکمان جور در هزارستان با پوشیدن این پوستین ها به شکل گرگ در می آمدند و هزاره ها را شکار می کردند. ماجرای تلخ و دردناک گرگ های کشمیری از این گونه اند.

پوشش

لباس زنان

پوشاک زنان هزاره بسیار زیبا و جالب توجه است. این لباس ها عبارت اند از: دامن چین دار که با تنبان یا زیر جامه همراه است. تنبان های زیری از پارچه های ارزان مانند: چیت گلدار و دامن های رویی از پارچه های بهتر مانند مخمل یا زری و تور اند و در پایین حاشیه یا تزیین دارند. پیراهن زنان تا ساق پا، یقه بسته و آستین بلند است و در دو طرف پهلو رو به پایین چاک دارد که روی دامن ها قرار می گیرد. برخی از این لباس ها چاک ندارند و به صورت گل(دایره) ساخته می شوند. اگر پیراهن از جنس ساده و گلدار نباشد، پیش سینه را پولک دوزی می کنند.

بدون شک همه افسانه‌ها و پیشینۀ مردم هزاره با آداب و رسوم و پوشش این منطقه پیوند خورده است که اگر این پوشش در افغانستان بی‌نظیر نباشد، می‌شود گفت کم نظیراست. پوشاک مردم هزاره در نهایت زیبایی و سادگی نمادی از پوشش اصیل هزاره‌هایی است که امروز جز در برخی مناطق روستایی در جای دیگر شاید نتوان نشانی از آن یافت. پوشاک زنان هزاره بنابه موقعیت اجتماعی، اقتصادی و شرایط سنی از ویژگی‌های مشخصی برخوردار است. پوشاک زنان جوان هزاره با پارچه‌های گوناگون در رنگ‌ها و طرح‌های شاد با چادر زیبا و رنگی همراست اما زنان مسن‌تر پارچه‌هایی به رنگ تیره با طرح‌های ساده و سیاه و سفید را ترجیح می‌دهند. چادرهای زنان هزاره که در زبان محلی به آن «لاته» می‌گویند علاوه بر وظیفۀ پوشش، زیبایی خاصی به زنان هزاره می‌دهد. «لاته» و «چادر» سرپوش نخی مخصوصی است که زنان هزاره به سر می‌کنند. «لاته» را در حالت عادی و در روزهای معمولی می‌پوشند ولی چادر را بیشتر در مراسم جشن و سرور سر می‌کنند. پیراهن زنان هزاره دارای برشی ساده، بلند و فراخ با طرح‌های گلدار و رنگ‌های متنوع است. لباس زنان هزاره دارای قسمت‌های مختلفی چون «بالاتنه یا پیرو»، «ایزار» یا «تن بان‌» و وسکت «جلیقه» است. لباس محلی مردان و زنان هزاره در کنار دیگر اقوام و طایفه‌های هزاره با زیبایی‌های منحصر به فرد خود همواره مجالی برای تجلی ذوق و استعداد طراحان لباس‌های روز بوده است. در حقیقت لباس محلی و سنتی در هزارستان نمادی از فرهنگ و آداب و رسوم مردم آن است و نوع دوخت این لباس‌ها و رنگ‌های به کار رفته در این پوشش‌ها منحصر به‌فرد و بی‌نظیر است.

لباس زنان و دختران هزاره از هم متفاوت است، زنانی که سن سالی از آن ها گذشته همان لباس‌های قدیمی که عبارتند از: ۱- چادر ۲- قدیفه (چارقد)

۳- وسکت ۴- پیراهن بلند و گشاد ۵- شلوار بلند و گشاد

۶- دستمالی که به دور سر می‌بندند.

دختران جوان هم مانند پسران جوان لباس‌های مد روز را می‌پوشند و بندرت دختران لباس‌های زنان را به تن می‌کنند. امروزه برخی از آنان مانتو شلوار می‌پوشند.

وسکت

زنان هزاره روی پیراهن، وسکت کوتاهی که از زری گلدار یا مخمل است می پوشند. این وسکت(جلیقه) با ماشین دستی با نخ دوخته می شوند. دوخت این وسکت ها بسیار زیبایند. انواع درخت، پرنده و خط های کج و پیچان در آن دوخته می شوند. هزاره ها با دوختن و بند انداختن سکه های نقره ای روی وسکت برای نو عروسان، لباس عروس می سازند. سکه های نقره ای که روی وسکت (پر روپی) عروس های هزارگی دوخته می شدند، از نوع سکه های شاهی بودند که اکنون از بین رفته اند. امروزه وسکت های نو عروس های هزارگی را با سکه های معمولی تزیین می کنند.

کلاه(سرغوت یا سرغوج)

 کلاه یی که سرغوچ می نامند از جنس پارچه ی زیبا و خوش دوخت و چند تکه است که زنان هزاره بر سر می گذارند. پس از آن که کلاه را سر کردند، موهای بلند عقب سر را در داخل دم و آویزه کلاه می اندازند. دختران جوان روی چارقد، تور یا زری سه گوش بزرگی سر می‌کنند و آن را با سنجاقی محکم زیر گلو می‌بندند و روی آن را از قسمت جلوی سر و بالای پیشانی دستمال کلاغی رنگی می‌بندند. و کلاغی از پشت سر گره می‌زنند و قسمت زیادی آن را از پشت آویزان می‌کنند.

زیور آلات

زیور روی لباس زنان گلوبند زرین یا اشرفی همراه با دانه‌های رنگارنگ دکمه و النگو و دستبند نقره یا طلا است. هزاره ها از طلا کمتر استفاده می کنند. وسایل زینتی هزاره ها بیشتر از زر(نقره) اند.

پیکی

پیکی دایره ی ماه گون است که نو عروسان هزاره آن را روی پیشانه به صورت عمودی می بندند. به این دایره که در اطراف آن منگوله های از زر به صورت های مختلف مانند نقش درخت، بوته ی گیاه و شاخه های گل است، تاویذک(تعویذ کوچک) هم می گویند. تعویذک مانند تعویذ دارای چهارگوش و لوزی مانند است. در هر گوش آن چند تعویذ کوچک دیگر آویزان می شود که هنگام بالا و پایین کردن سر صدای موسیقی دلنشینی می دهد.

جودانه و طوق

طوق همان گردن بند است که عروس های هزارگی هنگام عروسی آن را به گردن می آویزانند. جودانه آویزه های طوق است که به صورت عمودی برآن گره زده می شود. جودانه یک نیم دایره ی کلان است. در کناره های این دایره چند منگوله و طوق کوچک جا گذاشته می شوند. هر طوق دارای چند دایره و چند طوق کوچک تراست. این طوق های سلسله وار در چند منزل ساخته می شوندکه به آن جودانه ی چند منزله می گویند. آخرین منزل و طبقه ی این طوق ها باریک تر است که در راس آن دایره یی کوچک وجود دارد. داخل این دایره پراست. روی این دایره نگین بزرگی به رنگ سرخ(قرمز) جا گذاشته می شود که هنگام تکان خورن  نور می دهد.

بالی و سلسله

بالی همواره با سلسله ی کوچک همراه است. چند منگوله و طوق که به شکل پیکی ساخته می شود. عروس های هزاره بالی را در نباگوش به صورت عمودی آویزان می کنند. طرف پایین بالی همسان با گوشواره است و بالای آن به کلاه و یا سرغوچ عروس بند می شود. سلسله به صورت افقی روی پیشانه ی عروس کشیده می شود و بالای دو گوش عروس بند می گردد. سلسله دارای آویزه های زیادی است که در وسط آن پیکی قرار می گیرد.

 تیقی چیغی(حمایل)

تیقی چیغی- حمایل عروس هزارگی مانند حمایل تفنگ ساخته می شود با این تفاوت که در آن به جای تیر و گلوله سکه های زرین یا اشرفی همراه با دانه های رنگارنگ دکمه جا گذاشته می شود. حمایل مانند کلاه با سوزن به زیبایی تمام دوخته می شود. برخی مناطق هزاره نشین حمایل را با نخ های رنگارنگ روی پارچه می دوزند.

انگشتر، گوشواره و خال بینی

انگشتر عروس هزاره ها بیشتر از نقره است اگر چند این روزها طلا جای نقره را گرفته است. زرگران هزاره برای ساختن انگشتر نخست نقره را آب می کردند و سپس در قالب های از پیش ساخته شده می ریختند و از آن انگشتر به اندازه های مختلف می ساختند. نگین انگشتر عروس های هزاره از سنگ های قیمتی داخلی و خارجی درست می شد. مشهور ترین نگین های انگشتر در هزارستان عبارت بودند از عقیق، فیروزه، لعل بدخشان، لاجورد، زمرد و مانند آن که به شکل بسیار نیکویی تراشیده و جا گذاشته می شدند.

گوشواره نیز مانند انگشتر از نقره درست می شد، اگر چند امروزه جای آن را طلا گرفته است. گوشواره ها به شکل های مختلف ساخته می شدند که نوع معمول آن لوزی، سه گوش و چهار است.

خال بینی را زرگران هزارگی از نقره می ساختند. شکل معمول خال بینی ها شکل نقطه ی ریز و دکمه بسیار کوچک اند که از دور خیلی به چشم نمی آیند.

 

آرایش

زنان هزاره کمتر آرایش می کنند. تنها فرق زنان با دختران هزاره در این است که دختران هزاره «چتر زلف» دارند. هنگام عروسی برای آرایش عروس این چتر زلف را درست می کنند. پیچه را زنان و عروس های هزارگی می بندند و دختران زلف را جلوی صورت پیج می دهند و با پنگ(سوزن مو) به هم پیوند می دهند. موهای پشت سر زنان هزاره بیشتر اتیکی(بافته) اند اما موهای دختران برخی افشان اند و برخی از وسط بند می گیرند و پیچ در پیچ تاب می خورند. زنان هزاره ها بیشتر نیازمندی های روزانه خود را محدود و آسان در نظر می گیرند و به وسیله خود مرتفع می سازند. مثلا خود آرایش گراند، نوازندگی را نیز خود به عهده دارند و در جشن ها و عروسی ها ساز خود می زنند و می خوانند. آنان طبیب سنتی خود اند و کم تر به پزشک مراجعه می کنند.

 

لباس مردان

لباس مردان هزاره بیشتر پیراهن و تنبان بلندی است که تا مچ پا می‌آید و آستین بلند و گشاد دارد که از دو طرف پهلو چاک است. بیشتر مردان پیراهن و تنبان فراخ می پوشند که لباس است بلند و تا پشت زانو می رسد. این لباس برای مردان پولدار و داماد ها معمولاسفید رنگ است. ویژگی این لباس خنک بودن آن در تابستان است. پیراهن مردان به رنگ های گوناگون ساده یا راه راه با وسکت بلند ساده یا راه راه پوشیده می شود. کفش آن ها ساده و مردانه است. آنان کلاه از جنس پارچه ی دوخته شده بنام کلاه چارترک، عرقچین و خلقی سر می‌‌کنند. شلوار مردان هزاره به طرح و شکل شلوارهای وطنی در افغانستان است و پیراهن آنان با برش ساده و اغلب به رنگ سفید و گاه رنگی است. پیراهن مردان هزاره که در گویش محلی به آن «پیرو» یا «پیرو تنبو» می‌گویند دارای آستین‌های بلند و یقه گرد و چار گوش اند و از جنس‌های گوناگون سفید و متنوع تهیه می‌شود. به‌طور دقیق می‌توان لباس مردم هزاره را که با وضع آب و هوایی ‎آن مطابقت دارد چنین بر شمرد:

۱- دستار پلوی و مدراسی پرییج که به سر می‌پیچند با تحت الحنکی یک بال چند وجبی که از جلو یا پشت سر آویزان می‌کنند.

۲- پیراهن فراخ و بلند از پارچه ساده سفید مانند (تیترون) یا پارچه‌های امروزی‌تر با چند رنگ که تا برابر زانو انداخته می‌شود.

۳- نیم تنه (کت) اغلب روی پیراهن پوشیده می‌شود و همچنین پالتو که در فصل زمستان می‌پوشند.

۴- شلوار پرچین و پف کرده که در دم ساق پا تنک‌تر می‌شود.

در این میان جوانان و تحصیل کردگان هزاره کم کم لباس بومی منطقه را که با شرایط اقلیمی متناسب است کنار می‌گذارند و بیشتر به سبک شهری کت و شلوار و لباس مد روز را می‌پوشند.  

جبه (برک)

جبه پوشاک دیگری است که ویژه مردان پیر یا مردمدار است. جبه را از پارچه پشمی‌آستین دار سفید رنگ و نازکی تهیه می‌کنند. بلندی جبه تا زانوان و قسمت جلو آن مانند قبا چاک‌داراست. در پشت جبه بند رنگینی قرار دارد که دو سر آن منگوله ی زیبایی دارد. کاربند جبه جمع کردن و نگهداری آستین های جبه در روی بازوان است. این جبه را لباس شالی یا برک هم می گویند. مردان هزاره صورت خود را کمتر می تراشند و به سبیل گذاشتن گرایش دارند که با جبه ها هم خوانی دارند.

نویسنده: داکتر حفیظ الله شریعتی

منبع: غرجستان