درجه ها و اوصاف بزرگان و برجسته گان نظامی و انتظامی هزاره های پاکستان، بدلیل تخصصی بودن آن، از میدان آگاهی عموم خارج بوده و همانگونه که در آثار معدود و محدود آمده، بیشتر به اینگلیسی است، که به همان صورت در این نوشتار ذکر گردید. متأسفانه نگارنده به معادل فارسی- ایرانی و یا پشتو- افغانستانی آن دست نیافته و صمیمانه آگاهان به این امور را، به همکاری فراخوانده و دست عزیزانی که بتواند معادل آنها را معرفی کند، به گرمی خواهد فشرد..
شخصیت ها و بزرگان مردم هزاره پاکستان
مدتی این مثنوی تأخیر شد!؟
سرسخن: نشر این قسمت از تاریخچه هزاره های پاکستان، بدلیل اهمیت بیشتر و ویژگی خاص خودش، با اندکی تأخیر همراه گردید، که بدین لحاظ نگارنده پوزش خواه است. تردیدی وجود ندارد که دارندگی، برازندگی، ویژگی و نخبه گی یک ملت و و یا یک قوم را باید در وجود شخصیت های علمی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، و... آن قوم و ملت جُست. به عبارت دیگر: شخصیت ها، بزرگان و مشاهیر هر ملتی آینه ای تمام نمائی آنهاست، که هرچه از کمیت و کیفیت بهتر و بیشتری برخوردار باشند، نشانگر رشد همه جانبه ای آن قوم و ملت خواهند بود. در این مجال، نکاتی چندی لازم است یادآوری شود:
یک- هزاره های پاکستان با وجود محرومیت های گوناگون مادی و معنوی و نیز نادیده انگاری های تاریخی سران کشور پاکستان، با سخت کوشی بسیار و با استفاده از کمترین امکانات رفاهی، آموزشی و...که در اختیار داشته اند، در واقع از نان خود و خانوده شان مایه گذاشته و فرزندانی برومندی را تربیه و تحویل جامعه کوچک هزاره و کشور شان داده اند. با توجه به کمیت هزاره های پاکستان در میان دیگر اقوام ساکن این کشور و با توجه به محدودیت های سیاسی- اجتماعی و نیز ویژگی جغرافیای اقامتگاه ایشان در فقیر ترین ایالت این کشور(شهر کویته در صوبه بلوچستان)؛ بدون شک قوم هزاره را، می توان از اقوام رشد یافته، تمدن پذیر، تحصیل کرده و نخبه پرور کشور پاکستان، به شمار آورد.
دو- نگارنده تلاش بسیار به خرج داده تا این بخش کامل و کافی بوده و اسامی شخصیت ها و بزرگان گذشته و حال قوم هزاره در پاکستان از قلم نیفتد. با این وجود، ادعای کامل بودن این بخش ناصواب و نوعی خودخواهی خواهد بود. لذا، هرگاه نام مبارک بزرگان و شخصیت های تاریخی یا کنونی هزاره های پاکستان درج این نوشتار نشده باشد، به یقین عمدی نبوده؛ بلکه، در دایره جستجوی نگارنده قرار نگرفته و از دسترس به دور مانده است. اگر آگاهان این عرصه با ارسال اسامی آنها، ما را یاری کنند، مسرور و ممنون گردیده و نوشتار حاضر را فوراً اصلاح خواهیم کرد.
سه- درجه ها و اوصاف بزرگان و برجسته گان نظامی و انتظامی هزاره های پاکستان، بدلیل تخصصی بودن آن، از میدان آگاهی عموم خارج بوده و همانگونه که در آثار معدود و محدود آمده، بیشتر به اینگلیسی است، که به همان صورت در این نوشتار ذکر گردید. متأسفانه نگارنده به معادل فارسی- ایرانی و یا پشتو- افغانستانی آن دست نیافته و صمیمانه آگاهان به این امور را، به همکاری فراخوانده و دست عزیزانی که بتواند معادل آنها را معرفی کند، به گرمی خواهد فشرد.
الف- شخصیت های ملی - سیاسی: با گرامی داشت یاد و نام نخستین سرداران و شخصیت های ملی هزاره، سرداران و فرماندهان بزرگ هزاره پانیَر: مرحوم دوست محمد خان کاکئی(عمو)، علی دوست خان هزاره، صوبیدار میجر خدایداد خان، حاجی رحمت الله خان هزاره، حاجی حیدرعلی، محمدحسن خان هزاره، قلب رضا فولادی، محمدحسین خان هزاره، صوبیدار یعقوبعلی خان، مرحوم صفدر علی بابل، فیض محمد خان فیضو، مرحوم سردار مشعل سلطان ارزگانی،مرحوم سردار یزدان خان هزاره[1]، مرحوم قاضی محمد عیسی مشاور قائد اعظم، مرحوم سردار محمد عیسی خان هزاره، مرحوم سردار اسحق علی خان هزاره و... .
مشهورترین شخصیت سیاسی، ملی و نظامی پاکستان، مرحوم جنرال محمد موسی خان هزاره است. موسی خان فرزند مرحوم سردار یزدانعلی خان هزاره(جاغوری)، در20 اکتبر1908میلادی در شهر کویته متولد و پس از طی دوران کودکی و نوجوانی در20 نوامبر1926م بعنوان یک سرباز ساده به فوج هند بریتانوی پیوست. موسی خان هزاره، با اثبات لیاقت و شایستگی، خیلی زود پلکان ترقی را پیموده و در فبروری1942م میجر، در مئی1947م لیفتنینت کرنیل، در جولائی1948م برگیدیر، در1950م میجرجنرال، در مارچ1957م لیفتنینت جنرال و سرانجام در26 اکتوبر1958م به بالاترین مقام نظامی(سترجنرال یا جنرال 4ستاره، بالاترین مقام نظامی پاکستان) ارتقأ یافته و به حیث کماندر اِن چیف، فرماندهی کل قوای پاکستان را به عهده گرفت[2]. فرماندهی کم نظیر کل قوای پاکستان درجریان جنگ1965م و کسب پیروزی درخشان برای پاکستانی ها، با شکست قوای مهاجم هند را، باید از اوراق زرّین تاریخ پاکستان، و از کارنامه های درخشان جنرال موسی خان هزاره، به شمار آورد؛ لذا، در نوشته های تاریخی پاکستان از وی به «هیرو یا قهرمان و نیز سپه سالار جنگ 1965م » یاد میکنند.
علاوه بر صحنه های نظامی، جنرال موسی خان در عرصه های سیاسی نیز خوش درخشید، وی از سال1966م تا سال 1969م به حیث گورنر(رئیس دولت) کل پاکستان غربی(پاکستان کنونی) منصوب گردیده و زمام اداری سراسر پاکستان کنونی را بدست داشت. این شخصیت ممتاز تاریخ پاکستان و بزرگترین شخصیت هزاره های این کشور در آخرین سالهای عمر پر برکت خود، از سال1986م تا 12مارچ 1991م حاکمیت(گورنر) ایالت بلوچستان را عهده دار بود. سرانجام در سیزده مارچ1991میلادی وفات نموده و روز بعد با تشریفات کامل نظامی و نیز با حضور عالی ترین مقام های کشوری و فوج(اردو) به شمول غلام اسحق خان رئیس جمهور وقت پاکستان، تشییع و در هزاره قبرستان شهر کویته بطور موقت به خاک سپرده شد[3].
فخر هزاره، بزرگترین شخصیت سیاسی- نظامی هزاره های پاکستان؛ سپه سالار، فرمانده پیروز و قهرمان جنگ سال1965 میلادی میان هند و پاکستان، مرحوم جنرال محمد موسی خان هزاره!
اشتباه تاریخی جبران ناپذیر
طبق وصیت مرحوم جنرال موسی خان، بعدها جسد ایشان را، به مشهد مقدس انتقال داده و در جوار امام هشتم(ع) برای همیش به خاک سپردند. گرچه چنین وصیتی از جانب جنرال موسی خان هزاره، حاکی از اعتقادات راسخ شیعی ایشان و نهایت اخلاص شان، به اهلبیت(ع) را نشان میدهد؛ اما، این عمکرد، پیآمد منفی، ویرانگر و جبران ناپذیری را، برای مردم هزاره پاکستان در پی داشت. بدون شک، روزگار سخت و دشوار امروزی هزاره های پاکستان؛ مبنی بر ترور، کشتار، اختطاف و نسل کشی ها خونین و غیرانسانی؛ علاوه بر اعمال تعصب کور مذهبی وهابیت افراطی و تروریستان انسان کُش؛ ریشه در اشتباهات تاریخی این قوم نیز دارد. انتقال جنازه جنرال موسی خان از هزاره قبرستان کویته، به مشهد مقدس را، میتوان یکی از مهمترین اشتباهات تاریخی و جبران ناپذیر ایشان بشمار آورد!؟.
شهید حسین علی یوسفی شخصیت سیاسی- فرهنگی هزاره های پاکستان و صدر سابق هزاره دموکراتیک پارتی
از دیگر شخصیت های ملی و سیاسی هزاره های پاکستان، میتوان از: سردار نثارعلی هزاره، سردار سعادت علی هزاره، سردار محمد آصف هزاره، حاجی سید حسین آغا سناتور سابق، سردار محمد حسین خان مامو، سردار ابراهیم موسی، شهید سردار حسن موسی، شهید محمد اسمعیل مایلو، کونسلر حاجی محمد جان (مچهـ)،حاجی طالب حسین هزاره، میجر نادرعلی، سید ناصر مشهور به سید عباس عضو سابق پارلمان ملی پاکستان، سردار مهدی حسن موسی فرزند شهید حسن موسی، نورمحمد صراف کونسلر و نماینده سابق پارلمان ایالتی بلوچستان، جانعلی چنگیزی عضو سابق مجلس ایالتی بلوچستان، محمد یونس چنگیزی، شهید حسین علی یوسفی، احمد علی کوهزاد، عبدالخالق هزاره صدر فعلی حزب هزاره دموکراتیک پارتی، محمدجواد ایثار، غلام علی آزاد، غلام علی حیدری و... نام برد.
عبدالخالق هزاره صدر (دبیرکل) حزب هزاره دیموکراتیک پارتی، مهمترین حزب سیاسی فعلی هزاره های پاکستان
ب- شخصیت های مذهبی: با سلام و درود فراوان به ارواح پاک نخستین علما و ملایان هزاره پاکستان همچون: مرحوم شیخ علی نظر، مرحوم سید محمود غزنوی، مرحوم سید ابوالحسن فاضل، مرحوم شجاعی، مرحوم شیخ امینی، مرحوم سید اسحق غزنوی، مرحوم شیخ محمد رحیم رحیمیان، مرحوم احمد حسین توکلی، مرحوم شیخ ناصرعلی، مرحوم شیخ براتعلی، مرحوم شیخ رستم علی پدر حاجی طالب حسین هزاره و... ، علمائی کنونی هزاره در شهر کویته عبارتند از: حجت الاسلام یعقوب علی توسلی امام جمعه سابق شهر کویته، حجت الاسلام حسین علی رفیعی سرپرست دارالعلوم جعفریه، حجت الاسلام محمدجمعه اسدی سرپرست جامعه امام صادق(ع)، حجت الاسلام عبدالصمد اکبری استاد فلسفه و مدرس برجسته علوم دینی، حجت الاسلام علامه علی جان عادلی، حجت الاسلام محمد رضا اکبری، حجت الاسلام ابراهیم حلیمی، حجت الاسلام بهادر حسین موحدی، حجت الاسلام میرزا محمد انصاری، محمد امیر اخلاقی، سید عبدالرزاق نجفی و... .
ج- اندیشمندان و نخبه گان هزاره: از اندیشمندان و نخبه گان هزاره های پاکستان در عرصه های گوناگون دانش، فرهنگ، هنر، ورزش و... میتوان از: پروفیسر ناظرحسین، پروفیسر تاج محمد، پروفیسر گلپرور، پروفیسر فاطمه چنگیزی، مرحوم پروفیسر محمد عالم مصباح، داکتر رقیه سعید احمد[5]، داکتر محمد اسمعیل، داکتر نوروزعلی گلزاری، داکتر محمد انور، داکتر اصغرحسین، داکتر زبیده ابراهیم، کونسلر رخسانه احمد، داکتر حمیده، داکتر صمدعلی، داکترهادی گیاروی، داکترحسن فولادی، داکتر زیب النسأ، داکتر علیمدد، داکترمحمدباقر، داکتر احمد رضا، داکتر مشتاق حسین، مرحوم حیدر علی جاغوری[6] مشهور به «حیدر کارمل» تاریخنگار و...[7] شعرائی بزرگی همچون: مرحوم فقیرحسین عندلیب[8]، مرحوم محمد امیر میر، محمد علی اختیار، محسن چنگیزی، صدف چنگیزی، کوثرعلی کوثر، نادرعلی نجفی، قادرنائل،رضا واثق و... نام برد. در بخش هنر و موسیقی میتوان از: مرحوم قیس، نسیم جاوید، لیاقت علی، غضنفر علی، رجب علی حیدری، رمضان فرهاد، تقی خان هزاره و... در وادی ورزش و سپورت می توان از شخصیت های همانند: مرحوم سردارخیرمحمدخان، اسحق بیگ، قیومعلی چنگیزی، مرحوم محمدعلی چنگیزی استاد برجسته کونگفو، سید ابرارحسین، اصغرعلی چنگیزی، کاپیتان احمدعلی فتبالر، شجاعت علی شجاع، امتیاز حسین، ماستر نوروزعلی، امیتاز حسین، رحمت الله چنگیزی و... نام برد. لازم به یادآوریست که در میان چهره های موفق هزاره، در تجارت، صنعت، کارمندان دولت و... نیز ده ها چهره ای موفق و مشهور وجود دارد که یادآوری همه ای آن بزرگان از گنجایش این پژوهش بیرون است.
د- شخصیت های نظامی و انتظامی: مشهورترین شخصیت های نظامی و انتظامی تاریخ هزاره های پاکستان را می توان این گونه به شمارش گرفت: مرحوم حاجی ناصرعلی شیر کشیمر، مرحوم میجر محمد علی هزاره، شهید کرنیل برکت علی، مرحوم کرنیل محمد داود هزاره، جنرال پولیس مرحوم خیرمحمد خان، جنرال پولیس مرحوم گل محمد خان هزاره، افسر عالی پلیس شهید دی اس پی غلام محمد هزاره، مارشال باز نشسته نیروی هوایی پاکستان شربت علی چنگیزی یکی از چهره های ممتاز هزاره و از فرماندهان و ستاره های درخشنده نیروی هوایی پاکستان، مارشال بازنشسته هوایی شوکت علی حیدری ایشان در زمان بازنشستگی چند سالی بحیث فرمانده کل پولیس در صوبه بلوچستان انجام وظیفه میکردند. افسر بازنشسته نظامی محمد یونس چنگیری، برگیدیئر خادم حسین چنگیزی، افسر عالی رتبه و بازنشست نیروی هوائی شوکت حیدر چنگیزی، کماندر سکندرعلی هزاره، لیفتنینت کرنیل محمد یونس چنگیزی، لیفتنینت کرنیل برکت علی هزاره، لیفتنینت کرنیل کاظم علی، لیفتنینت کرنیل داودعلی هزاره، شیرعلی خاوری، میجر نیازعلی، شهید میجر محمدعلی حیدری، میجر نادرعلی، شهید کیپتن ذوالفقارعلی، کیپتن سلطان علی، کیپتن محمدعلی چنگیزی، کیپتن سردار گل محمدخان، کیپتن قیوم نظر چنگیزی، کیپتن صمدعلی شهید، کیپتن محمدعلی نبوی، کیپتن ظفرعلی چنگیزی، خلبان شهید صمدعلی، کیپتن سایره بتول هزاره خلبان نیروی هوائی پاکستان و... .
کیپتن سایره بتول، دختر قهرمان و نخستین خلبان زن هزاره، از افتخارات هزاره های پاکستان
داکتر رقیه سعید احمد، نخستین نماینده زن هزاره پاکستان، در پارلمان ایالتی بلوچستان
هـ - دیگر شخصیت ها و بزرگان هزاره
دیگر شخصیت ها و بزرگان قوم هزاره پاکستان را، می توان این گونه برشمرد: مرحوم حاجی سلیمان خان ارزگانی، مرحوم حاجی محمد جمعه، مرحوم حاجی محمد عیسی، حاجی غلام علی ید بیضا، مرحوم حاجی محمد میر، حاجی موسی میر، مرحوم حاجی محمد عظیم، حاجی فضل حسین، مرحوم حاجی علی یاور، حاجی محمدعلی، حاجی اکبرعلی، مرحوم حاجی نبی، حاجی غلام علی تیکدار، حاجی نوروز علی، حاجی علی جان، حاجی چمن علی، شهید حاجی احمد علی، حاجی عباس لومانی مشهور به آغای جوس و حاجی حسین مالستانی مقیم شهر کراچی. شهید ولایت حسین ایدوکیت، خادم علی ایدوکیت، یونس علی، مرحوم حاج حیدرعلی زرگر، مرحوم حاج غلام حیدر کوکو، حاجی صوبیدار حسین علی، شهید ملا جمعه خان، حاجی عبدالحسین حیدری، حاجی عبدالواحد، شهید علی جمعه آسا، مرحوم حاجی رمضان، مرحوم حاجی بابا علی، مرحوم بابو محمد امین، مرحوم حاجی محمد عیسی، مرحوم حاجی بوستان علی، مرحوم حاجی عبدالعزیز، مرحوم حاجی عوض علی قلندر، حاجی جمعه خان، مرحوم نادر علی سرجنگ، حاجی حسین علی وفایی، مرحوم حاجی اختر محمد، سید عوض آغا، مرحوم حاجی محمدعلی پسر عموی جنرال محمد موسی خان مقیم سانگر سند و ...[9]. ادامه دارد ... .
تیمی از دختران ورزشکار هزاره پاکستان در مسابقات لاهور
[1] - چنگیزی، غلامرضا، هزاره قوم شخصیات ...،(به زبان اردو)، ص11 تا 16.
[2] - چنگیزی، همان، ص18 .
[3] - با وجود شهرت کم نظیر این شخصیت بزرگ و نیز گذر زمان اندک از فوت ایشان، متأسفانه در فضائی مجازی و حقیقی، چهار قول در مورد تاریخ مرگ ایشان مشهود است: سال1988، سال 1999، سال 1991 و سال 1992 میلادی!؟. اما، با مراجعه به آرشیو روزنامه های و مجلات مشهور پاکستان همچون: روزنامه جنگ و ... به راحتی میتوان زمان وفات این جنرال مشهور و تاریخی هزاره را بدست آورد.
[4] - این روحانی خدوم علاوه بر سرپرستی جامعه و شرکت در ساخت مساجد و امامباره ها، شفاخانه بزرگ امام خمینی و کتابخانه کم نظیر شهید منتظری را در منطقه هزاره تاون بروری، بنیاد نهاده که هم اکنون مورد استفاده مردم محروم هزاره و دیگر اقوام قرار گرفته است. ایشان با حمایت از ده ها خانوده یتم و بی سرپرست به خصوص خانواده های شهدائی ترور، آنها را مورد حمایت مادی و مالی قرار داده اند.
[5] - نماینده سابق پارلمان ایالتی بلوچستان پاکستان و نخستین نماینده زن هزاره که موفق شد بر کرسی پارلمان ایالتی تکیه زند.
[6] - مرحوم حیدرعلی جاغوری، کتابی در تاریخ هزاره ها، با عنوان«هزاره ها و هزارستان باستان در آینه تاریخ» پدید آورده، که در نوع خود، اثر مفید و ارزشمندی به شمار می رود.
[7] - چنگیزی، همان، ص101 تا106 و ص161 تا 164.
[8] - مرحوم فقیر حسین عندلیب فرزند ارشد کیپتان دوست محمد خان، نخستین افسر و فرمانده هنگ پیشآهنگان هزاره، خود از اعجوبه های روزگاربوده، وی تا سال 1975با سن 110 سال زنده و بر11 زبان رسمی و زنده دنیا تسلط داشته است. اوتادالعجم ، همان ، ص 43 .
[9] - نگارنده در این قسمت بعضی اسامی حاجیان و بزرگان شهر کویته را، از نوشتار محقق ارجمند جناب بومانعلی قاسمی وام گرفته است.
نویسنده: مصطفی خرمی
منبع: افشار
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر