لویه جرگه عنعنوی؛ مشکلات، تناقضات و دست آوردها

لویه جرگه سنتی افغانستان پس از چند روز بحث و تبادل نظر درباره همکاری استراتژیک با آمریکا، روز شنبه ۱۹ نوامبر به کار خود پایان داد...

شروع به کار این جرگه سنتی از همان ابتدا با انتقادهایی مواجه بود که برخی از این انتقادها هنوز ادامه دارد. این انتقادها در واقع پدیده تازه ای نیست و تاریخ افغانستان شاهد چنین انتقادهایی بوده است.

در واقع یکی از تناقضات تاریخ سیاسی افغانستان در سده بیستم در این است که حتی رژیم های اصلاح طلب و انقلابی نظیر حکومت شاه امان الله و یا مارکسیستهای انقلابی افغانستان که خواهان گذار ازجامعه سنتی به مدرن از طریق اصلاحات رادیکال بودند، نیز رو به جرگه ها و لویه جرگه ها بحیث یک ابراز سنتی آوردند.تاریخ افغانستان در سده بیستم شاهد لویه جرگه‌های متعددی بوده است. اکثریت حکومتهای سیاسی افغانستان به استثنای "امارت طالبان" "و قبل از آن حکومت مجاهدین" که بجای لویه جرگه از شوراهای اسلامی برای مشروعیت بخشیدن نظام و تحکیم قدرت خود استفاده نمود، متباقی دولتهای سیاسی افغانستان از قبیله‌گراترین تا به اصطلاح اصلاح طلب‌ترین آنها، لویه جرگه‌ها به حیث ابزار برای تحکیم حاکمیت شان استفاده نموده‌اند.

اما تاریخ نشان داده است که برخی از از لویه جرگه‌ها نه تنها نتوانستند برای اکثریت رژیم های سیاسی افغانستان مشروعیت و پایگاه اجتماعی فراهم کنند، بلکه در بسیاری حالات راه را به سقوط و سرنگونی آنها نیز مساعد ساخته اند.

لویه جرگه‌های که با اشتراک سران قبایل پاکستانی نیز برگزار شد، نتوانست مشروعیت ملی و پایگاه اجتماعی نیرومند بدست بیاورد. در واقع شاید بتوان گفت که تاریخ نشان داده است که از لویه‌جرگه ها بحیث ابزار سنتی به مشکل می توان انتظار حل مشکلات پیچیده معاصر را نمود.

واقعیت اینست که شاید بتوان گفت که کمتر لویه جرگه‌ای در تاریخ معاصر افغانستان به اندازه لویه جرگه عنعنوی (سنتی) حکومت رییس جمهور حامد کرزی به منظور ارزیابی روابط استراتژیک میان افغانستان و ایالات متحده امریکا بحث بر انگیز بوده باشد. این حساسیت نه تنها در در داخل، بلکه در سطح منطقه بویژه در میان همسایگان افغانستان با چالشهایی مواجه بوده است.

مشکل قانونی: حکومت افغانستان برگزاری لویه جرگه عنعنوی را یک حرکت بزرگ ملی بخاطر منافع ملی افغانستان مطابق با قانون اساسی این کشور به شما آورد. استدلال حکومت اینست که تصامیم جرگه صرف شکل مشورتی دارد و تصمیم نهایی را شورای ملی افغانستان بحیث عالیترین مرجع قانونگذاری کشور خواهد گرفت.

اما مخالفان برگزاری لویه جرگه سنتی را بر خلاف قانون اساسی افغانستان می‌شمارند. در قانون اساسی افغانستان لویه جرگه قانونی تعریف شده است و لویه جرگه سنتی جایگاه قانونی و حقوقی ندارد. به عقیده مخالفان، بر گزاری لویه جرگه سنتی در واقع قانون گریزی، خودکامگی و یک نوع توطئه سیاسی برای تضعیف پارلمان و نهاد های قانون گذاری و دموکراسی نوپای افغانستان است . اماحکومت اعضای دو هزار نفری انتصابی لویه جرگه سنتی را نمایندگان واقعی همه مردم افغانستان می‌شمارد و فیصله های آنانرا طوریکه رییس جمهور کرزی در سخنرانی اختتامیه لویه جرگه گفت مورد تایید و راهنمای کار خود قرار می دهد.

واقعیت اینست که نه تنها اپوزیسیون سیاسی دولت ، بلکه بسیاری نهاد های مدنی و طرفداران ارزشهای دموکراتیک ، لویه جرگه سنتی حکومت افغانستان را خلاف ارزش های مدنی شمرده آنرا یک حرکت غیر دموکراتیک و گذار به عقب تعبیر می کنند و به گفته آنها این جرگه نه تنها دست آوردهای مدنی و دموکراتیک افغانستان در ده سال اخیر را نفی می‌کند، بلکه نهاد لویه جرگه تعریف شده در قانون اساسی افغانستان را هم بی اعتبار می سازد.

قرارداد استراتژیک میان " شیر و آمریکا": برای برگزاری لویه جرگه، حکومت افغانستان چندین ماه زحمت کشیده، مصرف زیاد و تبلیغات گسترده نموده بود. انتظار می‌رفت که رییس جمهوری سخنرانی منظم، سنجیده و رهنمود دهنده، را برای اعضای لویه جرگه، مهمانان خارجی ، مردم افغانستان و همچنین برای کشور های همسایه که خیلی نگران پایگاه نظامی آمریکا در افغانستان هستند، ایراد نماید. اما بر خلاف انتظار رییس جمهور مثل همیشه به شکل شفاهی غیر منظم ، غیر رسمی و در برخی موارد حتی احساساتی و عاطفی سخنرانی نمود. جالب تر از همه اینکه، رییس جمهوری در سخنرانی خویش پیمان استراتژیک میان افغانستان و آمریکا را "قرارداد استراتژیک میان شیر و امریکا" توصیف کرد. وی گفت: "خوب، آمریکا پول دار و توانا است، نفوس اش از ما کرده بیشتر، خاکش از ما کرده بزرگ می باشد. ولی ما مانند شیر هستیم ..." این در حالیست که رییس جمهور با تدابیر شدید امنیتی در شهر کابل از ارگ (ریاست جمهوری) توسط هلیکوپتر به محل جرگه پرواز نمود .

رییس جمهور روابط راهبردی با آمریکا به ویژه پایگاه نظامی را برای منافع ملی افغانستان مفید دانست و برخی خواستهای حکومت خویش را مطرح کرد که برخی مواد آن میان دو کشور هنوز مورد اختلاف است. این در حالیست که پایگاه نظامی نه تنها با مخالفت همسایگان مثل ایران و پاکستان قرار دارد، بلکه در داخل افغانستان و حتی داخل نظام مخالفین کمی ندارد .

رییس جمهور در سخنرانی گشایش لویه جرگه برای بر طرف ساختن نگرانی همسایگان در خصوص پایگاه نظامی آمریکا گفت که به کسی اجازه نمی دهد که از خاک افغانستان علیه همسایگان افغانستان استفاده کند، ولی مشکل به نظر می رسد که رییس جمهور به این سادگی نگرانی آنان را برطرف ساخته باشد.

بسیاری معتقدند که لویه جرگه می توانست یک فرصت طلایی و یک تریبون برجسته برای آقای کرزی باشد، فرصتی که وی می بایست خیلی خردمندانه و زیرکانه استفاده می نمود. ولی به نظر نمی رسد با توجه به محتوای سخنان رییس جمهور، وی از این فرصت استفاده خوبی نموده باشد .

رییس جمهور کرزی در سخنرانی گشایش لویه جرگه برای بر طرف ساختن نگرانی همسایگان در خصوص پایگاه نظامی آمریکا گفت که به کسی اجازه نمی دهد که از خاک افغانستان علیه همسایگان افغانستان استفاده کند

خواستهای محرم آمریکا: حامد کرزی در جلسه گشایش لویه جرگه گفت : "روابط ما با همدیگر باید شفاف و تعریف شده باشد. آمریکا تاسیسات نظامی می خواهد، می دهیم، این به نفع ما است." این در حالیست که به گفته سخنگوی جرگه، آمریکایی ها تقاضا کرده اند که خواستهای آنها "محرم" بماند.

پرسش اساسی این است که اشتراک کنندگان پیرامون کدام پیمان استراتیژیک بحث و تصمیم گرفتند؟

منتقدین در نبود مسوده نهایی و خواستهای نامعلوم آمریکایی ها در متن پیمان استراتژیک، برگزاری چنین جرگه ای که فاقد برنامه منسجمی بوده است، را اتلاف وقت شمردند . به نظر آنها ، بحث شرکت کنندگان لویه جرگه در مورد سندی ناتمام که در اختیارشان قرار گرفته، بی فایده است .

محرم نگهداشتن خواستهای آمریکا بحیث ابر قدرت نه تنها نگرانی همسایگان را که حضور آمریکا در افغانستان را به ضررشان می‌نگرند، تشدید می‌کند، بلکه موضع مخالفان داخلی پیمان راهبردی میان آمریکا و افغانستان را نیز تقویت می نماید.

برخی آگاهان با توجه به بازی‌های استعماری گذشته و تحمیل قرارداد های نظیرگندمک و دیوراند بر شاهان افغانستان نگران آن هستند که مبادا پیمان میان آمریکا و افغانستان به زیان افغانستان تبدیل شود.

نتیجه: 

در مورد داشتن روابط دراز مدت با آمریکا شاید کمتر مخالفت داخلی وجود داشته باشد. ولی ایجاد همکاری نظامی دراز مدت با آمریکا یک مسئله خیلی حساس نه تنها در سطح ملی، بلکه در سطح منطقوی است. برخورد احساساتی، غیر دور اندیشانه، بدون حمایت مردم و همچنین بدون توجه به حساسیت های منطقوی به ویژه همسایگان یک اشتباه بزرگ است. بررسی این موضوع مهم نیاز به یک توافق ملی از راه قانونی دارد، نه یک حرکت نمایشی .

اشتباه حکومت افغانستان شاید این باشد که این مسئله را با رویکرد های شتابزده، هم میان مردم افغانستان و هم در میان همسایگان حساسیت برانگیز ساخت و در عمل هم شاید بسیاری متفق القول باشند که پیام سازنده و قناعت دهنده ای هم برای منتقدین و هم مخالفین و همسایگان ارائه نداده است .

بسیاری از ناظران مسایل افغانستان معتقدند که شاید بهترین شیوه مطرح ساختن روابط استراتژیک میان افغانستان و آمریکا در سطح ملی و بین المللی بعد از توافق کامل میان طرفین می بود، نه نظر خواهی در مورد یک سند خام، ناتکمیل و بویژه خواستهای "محرم" یکی از طرفین.

با آنکه لویه جرگه سنتی حمایت خویش را از پیمان راهبردی میان افغانستان و ایالات متحده آمریکا را با تصویب قطعنامه ۷۶ ماده ای ارائه داد؛ ولی بویژه با توجه به موارد اریه شده بالا و وجود متغیرات زیاد در منطقه، آینده دست آورد های لویه جرگه و درستی سیاست های حکومت افغانستان را در زمینه نشان خواهد داد.
هارون امیرزاده
منبع: بی بی سی