مدیریت دموکراتیک مسئولیت است نه امتیاز

دل‏بستگی مدیران نظام سیاسی کشور به کرسی‏های شان، برای اغلب ناظران شگفت‏انگیز است. نه به دلیل اینکه گویا از این مدیران انتظار ویژه‏ای داشته باشند، بلکه به این دلیل که حد اقل سنگینی پاسخ‏گویی در یک نظام زندگی جمعی، باید آنها را به برخوردی متفاوت‏تر وادار کند...

در نظام‏های دموکراتیک، مدیران سیاسی مقام خویش را به عنوان یک مسئولیت در اختیار می‏گیرند و در هر گام، خود را در برابر مردم پاسخگو احساس می‏کنند. به همین دلیل است که اخلاق دموکراتیک حکم می‏کند که وقتی یک مدیر سیاسی به وظیفه‏ی خود به درستی رسیدگی نکند، به سادگی از وظیفه‏اش استعفا می‏دهد تا شاید کسی بهتر از او پیدا شود و در این مقام کاری کند که به نفع همه باشد، از جمله به نفع همین مدیر ناکاره‏ای که استعفا داده و جایش را به مدیر کارامدتر خالی کرده است.

مدیران نظام دموکراتیک، برخلاف نظام‏های استبدادی و غیردموکراتیک، مقام خویش را امتیازی حساب نمی‏کنند که به دلایلی خاص کمایی کرده و به هر گونه که دل شان خواست استفاده کنند: خواستند با آن بودنه‏بازی و مرغ‏بازی کنند یا به شکار کبک و آهو بروند (آنچنانکه برخی از شاهزادگان محمدزایی می‏کردند)، خواستند آن را به بهای ناچیز بفروشند (آنچنان که فرزندان تیمورشاه و یا امیرزادگان بارکزایی می‏کردند)، خواستند با آن به جنگ و جدال برخیزند (آنچنان که باز هم امیرزدادگان بارکزایی و یا داودخان در افغانستان و یا صدام حسین و معمر قذافی در عراق و لیبی می‏کردند)، خواستند از آن وسیله‏ی قتل و کشتار ملت بسازند (آنچنان که گروه‏های کمونیست و اسلامیست در دهه‏های شصت و هفتاد افغانستان و یا همتایان شان در کامبوج و سوریه و ایران کردند)، و یا هم اگر احیاناً خواستند از آن برای رفاه و آسایش مردمان خود استفاده کنند (آنچنان که در داستان شاهنامه از فریدون فرخ گفته می‏شود)...

***

داستان استعفای مدیران نظام دموکراتیک در اغلب کشورهایی که با فرهنگ دموکراتیک انسی دارند، جالب و آموزنده است. ظاهراً زیباترین موارد اینگونه برخورد در جاپان دیده می‏شود که با اتکا بر وجدان خاص جاپانی، اغلباً فراتر از مسئولیت یک فرد دموکرات عمل می‏کنند و این عمل را بخشی از اخلاق جاپانی خود نیز به حساب می‏آرند.

به نظر می‏رسد زمامداران افغانستان تا کنون در مورد اخلاق زمامداری در جاپان و یا اخلاق و ارزش‏های دموکراتیک در کشورهای مختلف مطالعات خاصی انجام نداده اند. به همین دلیل است که وقتی به منصب و مقامی دست یافتند تا جان به تن دارند، به خاطر حفظ آن جان‏بکن دارند. وقتی مدیران ارشد سیاسی و نظامی و امنیتی کشور بعد از این همه رسوایی‏های دل‏تنگ‏کننده‏ای که شاهد می‏شوند باز هم با بی‏تفاوتی روی کرسی‏های خود لم می‏دهند و هنوز هم منتظر اند که کسی برای ماندن شان در این کرسی ثله‏ای نثار کند، نشان می‏دهند که ایشان از جنسی دیگر و از ترکیبی دیگر برخوردار اند. این خصیصه را در اکثر اعضای تیم حکومتی آقای کرزی می‏‏توان به طور همسان مشاهده کرد. مثلاً وقتی آقای کرزی یا اعضای ارشد تیم او در کابینه و شورای امنیت ملی حساسیتی نسبت به مسئولیت دموکراتیک خود نشان نمی‏دهند، آیا در میان معاونان و یا اعضای کابینه‏ی او هم حتی یکی پیدا نمی‏شود که رسوایی‏های وضعیت کنونی را غیر قابل قبول خوانده و بگوید که، به تعبیر حافظ، این «شکوه سلطانی» کلاهی است که هیجان می‏بخشد، اما به خراج آبرو و عزت و شرف و وقار آدمی نمی‏ارزد؟

دل‏بستگی مدیران نظام سیاسی کشور به کرسی‏های شان، برای اغلب ناظران شگفت‏انگیز است. نه به دلیل اینکه گویا از این مدیران انتظار ویژه‏ای داشته باشند، بلکه به این دلیل که حد اقل سنگینی پاسخ‏گویی در یک نظام زندگی جمعی، باید آنها را به برخوردی متفاوت‏تر وادار کند.

***

ادعای ساده آن است که آقای کرزی و اعضای نزدیک و ارشد تیم او دل‏بستگی خاصی به گروه طالبان و اهداف و آرمان‏های این گروه دارند. برای اثبات این ادعا، شاید دلیل خاصی وجود نداشته باشد که قناعت روشن خلق کند. اما شیوه‏ی برخورد آقای کرزی با اداره و نظام سیاسی او، شبهات زیادی را ایجاد کرده که رازهای آن حد اقل در شرایط کنونی غیرقابل فهم است. سال گذشته، اداره‏ی آقای کرزی با رسوایی قضیه‏ی ملامنصور مواجه شد. ملا منصور دکانداری بود که از بازار کویته حرکت کرد و ماه‏های طولانی با حکومت و دستگاه‏های اداری و امنیتی آقای کرزی بازی نمود و آخر سر هم با مسخرگی آشکار از صحنه دور رفت. قضیه‏ی ملاعصمت‏الله و ترور آقای ربانی دوسیه‏ی این رسوایی را به نهایت رسانیده است. آقای کرزی از شخصی به نام مولوی عنایت الله مخدوم یاد می‏کند که گویا پیشنهادها و سوالاتی در مورد روند صلح داشته و از شورای صلح و شخص برهان‏الدین ربانی به نیکی و احترام یاد می‏کند. این شخص در اظهارات رحمت‏الله واحدیار، عضو کابینه‏ی امارت طالبان و مسئول هماهنگی فعالیت‏های شورای صلح، حمیدالله گفته می‏شود که گویا دو بار به کابل سفر کرده و با مقامات حکومتی و از جمله رییس شورای صلح دیدارهایی داشته است. حمیدالله، بدون دلیل خاص، در آخرین روزها از سفر به کابل امتناع کرده و مولوی عصمت‏الله را به عنوان نماینده‏ی شورای کویته معرفی می‏کند. آقای کرزی در تبرئه‏ی نقش خود در ترور آقای ربانی می‏گوید که «متأسفانه کسانی که خود را قاصدان صلح معرفی کرده بودند، قاتل بودند و پیام صلح شان نیز خدعه و فریب بود؛ آنها از نام اسلام و صلح استفاده سوء کردند و رئیس شورای صلح را کشتند.» این اظهارات آقای کرزی خدعه و فریبی را که او شکارش شده بود، پنهان نمی‏تواند.

اگر کسی در مقام فردی خود شکار خدعه و فریب شود، شاید هم قابل بخشش باشد و هم قابل جبران. اما اگر کسی در مقام رهبری و مدیریت کلان سیاسی کشور به این دام می‏افتد، بهای آن کمر حکومت و جامعه را خم می‏کند. دیده شد که فریب خوردن کسی در مقام رییس جمهوری کشور تا عالی‏ترین مقامات سیاسی کشور نیز قربانی می‏گیرد.

***

در افغانستان، تنها یک مورد استعفا از مقام سیاسی به ثبت رسیده است. در دوره‏ی گذشته‏ی پارلمان، وقتی حکومت آقای کرزی نسبت به اغلب تصامیم و درخواست‏های پارلمان بی‏اعتنایی نشان داد، آقای صالح ریگستانی از مقام وکالت پارلمان استعفا داد. این مورد یک استثنا بود و یک استثنا باقی ماند. هیچ یک از همتایان آقای ریگستانی برغم اینکه شاهد ناکارگی‏های خود در مقام وکالت پارلمان بودند، از سنت او پیروی نکردند.

ظاهراً توقع می‏رود که مثلاً یکی یا هر دو معاون رییس جمهور و یا یکی از اعضای کابینه‏ی حکومت آقای کرزی برای تبرئه‏ی خود از سمتی که اشغال کرده است استعفا بدهد. این توقع، با وجود اینکه می‏تواند طبیعی باشد، عملی به نظر نمی‏رسد. گویا این آقایان مقام خویش را به عنوان یک مسئولیت نگاه نکرده بلکه امتیازی می‏دانند که به هیچ وجه آن را از دست نمی‏دهند.

به یاد داریم که سال گذشته، وقتی در جریان اجلاس جرگه‏ی مشورتی صلح، حمله‏ی ناکامی بر خیمه‏ی لویه‏جرگه صورت گرفت، دو تن از مقامات ارشد امنیتی کشور، آقایان اتمر و صالح، از وظایف خویش سبکدوش شدند. آقای کرزی از این حادثه استفاده کرد و این دو تن از مهره‏های به ظاهر موثر، اما در واقع مزاحم و رقیب، در حکومت خود را تصفیه نمود. به نظر نمی رسد آقای کرزی در حادثه‏ی ترور آقای ربانی بتواند کس خاصی را وجه‏المصالحه‏ی استتار بی‏کفایتی حکومت خود قلمداد کند. ستانکزی و واحدیار هیچکدام نمی‏توانند قربانی شوند و اگر احیاناً چنین امری صورت گیرد، باز هم گرهی را باز نخواهد کرد. کسی که باید استعفا دهد تمام حکومت و کابینه‏ی تحت اداره‏ی آقای کرزی است، امری که به هیچ صورت تحقق‏پذیر به نظر نمی‏رسد.

***

شاید این شایبه محتمل نباشد که گویا آقای کرزی خود را برای یک عمل انتحاری بزرگ برای شکاری تاریخی در سطح رییس جمهوری و یا رییس ستاد ارتش امریکا یا مقامات دست اول انگلیس و ناتو آماده می‏کند تا بدینوسیله هم افتخار قومی و هم تکلیف مذهبی‏اش را کامل سازد. اگر طرح‏هایی از این دست در ذهن آقای کرزی عبور کند، قرن بعدی ضرورت نخواهد داشت که به الگوی تاریخ‏زده‏ی وزیراکبرخان برگشت کند. آقای کرزی، سکه‏ی تاریخ را برای همیشه به نام خود حکم خواهد کرد.

اما شواهد چیز دیگری می‏گوید: گویا آقای کرزی و اطرافیان او، برغم همه‏ی انتظارات و توقعاتی که وجود دارد، رسوایی‏های کنونی در حکومت خود را تا آخر خط دوام خواهند داد، بدون اینکه به هیچ قضاوت و یا ملامت و شماتتی اعتنا قایل شوند. حکایت آقای کرزی، حکایت تلخ روزگاری است که عده‏ای محکوم به تحمل حضور در آن هستند.

نویسنده: استاد عزیز رویش
منبع: جمهوری سکوت